භික්‌ෂුව එක ආරණ්‍යයක වැඩසිටිනකොට එහි ලොකු මල්පෝච්චිවල සිටවපු මල්ගස්‌ පහළොවක්‌ පමණ තිබුණා. ඉඩෝර කාලය පැමිණි නිසා ඒවාට වතුර දැමීමට අවශ්‍ය වුණා. ආරණ්‍යයේ කැපකරු එම කටයුත්ත භික්‌ෂුවට පැවරීමට උත්සාහ ගත්තා. භික්‌ෂුව එයට අකමැති වුණා. අකමැත්ත ප්‍රකාශ කළ මොහොතේ පටන්, එම කැපකරුවා භික්‌ෂුව සමග ගැටෙන ස්‌වභාවයට පැමිණියා. පසුදින භික්‌ෂුව දානශාලාවේදී කැපකරු මහතාට යම් ආහාරයක්‌ පිළිගන්වන්න යැයි කියා සිටියදී, ඔහු එය නොඇසුනාක්‌ මෙන් මගහැර ගියා. ඔහුට අවශ්‍ය වුණේ, භික්‌ෂුව සමඟ ආරවුලක්‌ ඇතිකොට ගැනීමටයි. පසුදා පටන් භික්‌ෂුව එම මල් පෝච්චි පහලොවට වතුර දැම්මා. කැපකරු ගැටෙන ස්‌වභාවයෙන් මිදුණා. වැසි කාලය පැමිණි නිසා භික්‌ෂුවට එම කාර්යය සිදුකිරීමට සිදුවූයේ මාසයක්‌ පමණයි. මේ කැපකරු මහතා නිසා එම ආරණ්‍යය හැරගිය ස්‌වාමින්වහන්සේලා කිහිපනමක්‌ම අතීතයේ සිටි බව භික්‌ෂුවට පසුව ආරංචි වුණා. මෙවැනි මාර බලයක්‌ අප ජයගැනීමට දක්‌ෂ නැතිනම්, මේවා සමග ඇලීම ගැටීම නිසා විසිරුණු සිතක උරුමය ඔබට ලැබෙනු ඇත.
මෙවැනි විසුරුණු සිතක උරුමයයි (ඉකුත් සතියේ ලිපියේ සදහන්වූ) කුටියට පැමිණි තරුණ ස්‌වාමින්වහන්සේට තිබුණේ. මාරයාව අවබෝධ කර ගැනීමට අවශ්‍යව තිබියදී මාරයාව ගැටෙන ස්‌වභාවයට ගිහිල්ලා වටිනා වස්‌ කාලයක්‌ උන්වහන්සේ අවුල් කරගත්තා. භික්‌ෂුව එම ස්‌වාමින්වහන්සේට දැනුම් දුන්නේ ‘ඔබ ඔය සකස්‌වෙන සිත නිත්‍ය වශයෙන් ගන්න එපා’ ඔබවහන්සේ ඔය ගැටෙන සිතට බැඳී ගිහිල්ලයි තියෙන්නේ. ඔබවහන්සේ මේ මොහොතේ අධිෂ්ඨානයක්‌ ඇතිකොට ගන්න, ඔබවහන්සේ හොඳම වස්‌ කාලය මේ වස්‌ කාලයයි කියලා. අතීතයේ වෙච්චි හැම දෙයක්‌ම අතීත පංචඋපාදානස්‌කන්ධයක්‌ හැටියට දැකලා අමතකකොට දමන්න. මුලින්ම ඔබ කැපකරු ජයගන්න. කැපකරු ජයගතහොත් පමණයි ඔබට මාරයා ජයගන්න මාර්ගයට අවතීර්ණ වෙන්න පුළුවන් වෙන්නේ. එතෙක්‌ ඔබ මාරයාටම අයත් සිතුවිලි සමඟ, මාරයා ජයගැනීමේ නිරර්ථක සටනකයි නියැලී සිටින්නේ. උන්වහන්සේ සතුටු සිතින් උන්වහන්සේගේ හුදෙකලා කුටියට නැවත වැඩියා.
ධර්මයේ අර්ථයක්‌ නොදත් මනුෂ්‍යයෝ ආගමක්‌ සරණ යන්නේ ලෝකය තුළ තිබෙන අනතුරුවලින් මිදිලා ආරක්‌ෂාවක්‌, සැනසිල්ලක්‌ බලාපොරොත්තුවෙන්. මෙවැනි මනුෂ්‍යයන් අතර සමහරු සිටිනවා රාගය, ආගමක්‌කොට ගත්ත ඔවුන්ගේ ආගම තමයි රාගය. ඔවුන්ගේ විමුක්‌තියත් රාගය. රාගයෙන් ලබන විමුක්‌තියෙන් පිට විමුක්‌තියක්‌ ඔවුන් දකින්නේ නැහැ.
එක තරුණයෙක්‌ සිටියා ඔහු බොහොම රාගික සිංහල බෞද්ධ තරුණයෙක්‌. පාසල් වියේදීම අසම්මත ප්‍රේම සම්බන්ධතාවයක්‌ ඇතිකොට ගන්නවා. ඔහු මේ කිසිම ඇසුරකින් සෑහීමකට පත්වෙන්නේ නැහැ. අවසානයේ මොහුට මොහුගේම රාගයට ගැලපෙන තරුණියක්‌ මුණගැසෙනවා. ඇය අන්‍යාගමික තරුණියක්‌. මේ සිංහල බෞද්ධ තරුණයා වෙනත් ආගමකට බැඳී ඇයව විවාහ කර ගන්නවා. බලන්න අවසානයේ ඔහුගේ ආගම වුණේ රාගයයි.
මේ වගේම සිංහල බෞද්ධ තරුණියක්‌ සිටියා. ඇයත් අධි රාගික චරිතයක්‌. ඇය කිසිම සිංහල බෞද්ධ තරුණයෙක්‌ ගෙන්වත් තෘප්තිමත් වුණේ නැහැ. අවසානයේ ඇයට ඇයගේ රාගයට ගැලපෙන අන්‍යාගමික තරුණයෙක්‌ මුණගැසෙනවා. ඇය එම ආගමට බැඳී එම තරුණයාව විවාහකොට ගන්නවා. මේ අයගේ ආගම, විමුක්‌තිය තමයි රාගය.
රාගය ආගමකොටගත් සමාජයක ජීවත් වෙච්ච මනුෂ්‍යයෙක්‌ සිටියා. ඔහු කන්ද උඩරට ප්‍රදේශයේ ජීවත්වුණ කෝටිපති මහත්මයෙක්‌. ඔහුගේ ජීවිතයේ අංක එක ලැබුණේ රාගය. අංක දෙක ලැබුණේ ව්‍යාපාරයට අංක තුන ලැබුණේ පිංකම්වලට. අනුපිළිවෙලට සටහන් තැබුවත් මේ කාරණා තුන ඔහු සමබරව කරගෙන ගියා. මොහු මීට වසර 25 කට පෙරාතුව නුවර ප්‍රදේශයේ විහාරස්‌ථානයක විශාල බුදුපිළිම වහන්සේ නමක්‌ තම ධන පරිත්‍යාගයෙන් ඉදිකොට විවෘත කරනු ලැබුවා. විවෘත කිරීමේ පිංකමට ඔහු රැගෙන ඇවිත් තිබුණේ මඟුල් බෙර කණ්‌ඩායමක්‌, වෙස්‌ නැටුම් කණ්‌ඩායමක්‌ නොවේ. රාත්‍රි සමාජ ශාලාවල රංගන ඉදිරිපත් කරන කොට කලිසම් ඇඳගත්ත නාට්‍යාගංනාවන් දෙදෙනෙක්‌.
ඊටම ගැලපෙන සංගීත කණ්‌ඩායමකුත් සිටියා. පන්සල මොහොතකට සමාජ ශාලාවක්‌ වුණා. රැස්‌ව සිටි තරුණ පිරිස්‌ සතුටින් කාමච්ඡන්දයන් විඳලා අකුසල් සිදුකොට ගත්තා. එහි සිටි වැඩිහිටි උපාසක පිරිස මේ අශෝභන සිද්ධිය ගැන ගැටිලා අකුසල් සිද්ධකොට ගත්තා. පන්සලේ ස්‌වාමින්වහන්සේලාත් ධානපති මහත්තයාට ඉහළින් කටයුතු කළේ නැහැ. දානපති මහත්තයා සතුටු සිතින් පිංකම අවසන් කළා. පිංකම තුළිනුත් කාමයන් වැඩෙන පරිසරයක්‌ තමයි මොහු බලාපොරොත්තු වුණේ. මේවා වැරදියි කියලා දැක්‌මක්‌ ඔහුට තිබුණේ නැහැ. ඔහුට අවශ්‍ය වුණේ තමනුත් සතුටු වෙලා මිනිසුන්වත් සතුටු කරන්න. මේ දානපති මහත්තයා තම ජීවිතයේදී විවාහයන් කිහිපයක්‌ සිදුකොට ගත් අයෙක්‌. මේ හැම විවාහයක්‌ම සිද්ධකොට ගත්තේ මුල් විවාහය නිත්‍යානුකූල දික්‌කසාදයක්‌ කිරීමකින් තොරවයි. තව අපූරු කතා ගොඩක්‌ ඒ මහත්මයාගේ ජීවිත කතාව තුළ තිබෙනවා. ඒවා මෙහි සටහන් තබන්නේ නැහැ. රාගයට බරව ජීවත්වෙච්ච මේ මහත්මයා පිංකම් වලටත් මුල්තැන දුන්නා. මොහු තම ධනපරිත්‍යාගයෙන් ඉදිකරපු පන්සල් බුදුමැදුරු වල මේ වනවිටත් සියගණනින් මනුෂ්‍යයෝ මල් පහන් පූජා කරනවා. මේ පිළිම වහන්සේ ඉදිරියේ භාවනා කරනවා. මෙසේ ජීවත් වෙලා මේ මහත්මයා රෝගී වෙලා එකතැන් වෙනවා. අවසානයේදී මේ දානපති මහත්මයා තම බිරිඳ සමීපයේදී මරණයට පත්වෙනවා. දැන් ඔබ නුවණින් ගලපල බලන්න මේ මැරිච්ච දානපති මහත්මයා නැවත කොහේ උපත ලබන්නට ඇතිද කියලා හේතුඵල ධර්මයට අනුව ගලපල බලන්න. මේ මනුස්‌සයා අහවල් තැන ඉපදුනාය කියලා ඔබ මේ මොහොතේ ඇති කරගත් උත්තරය වැරදියි. භික්‌ෂුවක්‌ උතුම් සමාධියෙන් අරමුණුකොට බලනවා මේ රාගයට ලැදි පිංකම්වලට ලැදි දානපති මහත්තයා නැවත ඉපදුනේ කොහෙද කියලා. ඒ වෙලාවෙ ඒ ස්‌වාමින්වහන්සේ දකිනවා ඒ මහත්තයා මේ මනුෂ්‍ය සමාජයේම ස්‌ත්‍රිත්වය ලබලා ඉපදිලා. පෙර ජීවිතයේ කාන්තාවන් කිහිපදෙනෙක්‌ විවාහ කරගත් මේ දානපති මහත්තයා වර්තමානයේ කාන්තාවක්‌. දැන් ඔබට සතුටක්‌ ඇතිවෙන්න පුළුවන් මේ දානපති මහත්තයා සතර අපායට වැටෙන්නෙ නැතිව මනුෂ්‍ය කාන්තාවක්‌ වුණ එක වාසනාවක්‌ය කියලා. ඒ ස්‌ත්‍රිත්වය ඇයට කවදාවත් වාසනාවක්‌ වෙන්නෙ නැහැ. මොකද ඇය පිටුපස විපාක දීම සඳහා බලවත් කාමයවරදවා හැසිරීමේ අකුසල් ගොන්නක්‌ තිබෙනවා, ගිය ජීවිතයේදී දානපති මහත්තයා හැටියට සිදුකරපු. සමහරවිට ඇය තරුණ වියේදීම අසම්මත ප්‍රේම සම්බන්ධයට යොමුවෙලා ජීවිතය විනාශ වෙන්න පුළුවන්. සෑම විවාහයක්‌ම දික්‌කසාදයකින් කෙලවර වෙන්න පුළුවන්. අවසානයේ ගණිකාවක්‌ බවටත් පත්වෙන්න පුළුවන්. ඉහත සිද්ධිය නුවණින් විග්‍රහකොට දකින්න උත්සාහ ගන්නවා. ගිය ජීවිතයේ මේ දානපති මහත්තයා මේ ජීවිතයේදී ස්‌ත්‍රිත්වයක්‌ ලැබුවේ අතීත අකුසල් විපාකය පිණිස සකස්‌කොට මේ ස්‌ත්‍රී ජීවිතයෙන් පස්‌සෙ අනිවාර්යයෙන්ම සතර අපායට වැටෙන්නය කියන කාරණය මතුකොට ගන්න ඔබ දක්‌ෂ වෙන්න. රාගී සිතිවිල්ලක්‌ තුළ සැඟවී තිබෙන අසම්මත බව ගමනේ කර්කෂ කටුක වසන්තය නුවණින් මතුකොට ගන්න දක්‌ෂ වෙන්න. සතුටු වෙමින් අකුසල් රැස්‌ කරන එම අකුසල් විපාක දෙනකොට අකුසල් නිසාම තව අකුසල් මෝදුකොට ගනිමින් දුකට පාර පෙන්වන අවිද්‍යාවේ මාර්ගය කල්‍යාණ මිත්‍ර ආශ්‍රය තුළින්ම නිශේද කිරීමට ඔබ දක්‌ෂ වෙනවා. රාග සිතුවිල්ලකින් සකස්‌ වෙන කල්පාන්තරයක දුක එකම එක විදර්ශනා සිතකින් පරාජයකොට දමන උතුම් ධර්ම මාර්ගයට ඔබත් අර්ථවත්ව අවතීර්ණ වෙන්න.